آشنایی با هنر خراطی چوب

هنر خراطی چوب ، عبارت است از هنر تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی است. تولید فرآورده‌هایی نظیر عصا، نی و بدنه‌ی قلیان، مهره‌های شطرنج، قندان، شانه‌ی چوبی، پایه‌ی آباژور، چوب رختی، وردنه، پایه‌ی مبل و صندلی، پیپ و … موضوع هنر خراطی است. خراطی چوب از جمله صنایع، حَِرف و هنرهای مرتبط با چوب است که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است و اگر چه تاریخ شروع آن را دقیقاً نمی توان مشخص کرد امّا با توجه به آن که چوب یکی از نخستین مواد اولیه ای بوده که بشر آن را شناخته و به کاربرده است، می توان آغاز آن را مربوط به دوره‌های کوتاهی پس از ساخت اولین وسایل چوبی که بیشتر حالت تدافعی داشته است، دانست.

هنر خراطی چوب ، در حال حاضر، در مناطقی از کشورمان که چوب، مهمترین و عمده ترین ماده‌ی اولیه‌ی این هنر – صنعت، پیدا می شود، رایج است. از جمله مراکز مهم تولید محصولات خراطی چوب می توان به رشت، ارومیه، سقز، دزفول، چالوس، ساری، سنندج، اردبیل، تبریز و تهران اشاره کرد. ضمن آن که باید گفت خراطی چوب از جمله صنایع و هنرهایی است که کم و بیش در اکثر شهرهای ایران رایج است، در خراطی چوب از چوب‌های مختلفی استفاده می شود ولی از رایج ترین آنها می توان به گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک، شمشاد، بید، گلابی، چوب سفید و چنار اشاره داشت.

ضمن آن که باید گفته شود در برخی از مناطق کشورمان چوبهای محلی خاصی هم مصرف می شود از جمله در دزفول نوعی چوب محلی به نام «جغ» و در ایرانشهر «چوب کهور» که در زمره‌ی درختان بومی منطقه است، مورد استفاده‌ی خراطان قرار می گیرد. افزون بر چوب، دیگر مواد اولیه‌ی مصرفی خراطی را سریشم، لاک، الکل، کیلر و لاک سلولزی تشکیل می دهد. ابزار کار خراطان شامل دستگاه خراطی -سنتی یا برقی – سوهان، چاقو، تیشه، مته‌ی دستی، چکش، گیره، انواع مغار دسته بلند، انبردست، ارّه و… است.

برای ساخت فرآورده‌های چوبی خراطی، مراحل مختلف و متعددی طی می شود که به ترتیب عبارتند از:

۱- انتخاب نوع چوب در ارتباط با محصول تولیدی.

۲- برش چوب به وسیله‌ی ارّه‌ی نواری و استفاده از رنده برای آن که چوب تقریباً به اندازه‌ی مورد نیاز برای شیئی که ساخت آن موردنظر است، درآید.

۳- بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نيمه کاره درآوردن آن.

۴- چنانچه تولید محصولی تو خالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله‌ی سه نظام به دستگاه خراطی می بندند و توی آن را خالی می کنند.

۵- تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط مغار و سپس سمباده و نیز کیلرکاری محصول پس از انجام این مرحله، محصول، برای عرضه و فروش آماده است.

هنر خراطی چوب ، حِرف و هنرهای مرتبط با چوب است که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است. خراطی یکی از کارهای هنری چوبی است که بر روی قطعات چوبی انجام می شود تا یک شی چوبی ساخته شود. اشیایی مانند پایه آباژور، گهواره، صندلی، ظروف، نرده و… اشیایی هستند که با استفاده از هنر خراطی توسط دستگاه خراطی ساخته می شوند. برای ساخت وسایل با استفاده از هنر خراطی، از چوب های نرم و مرطوب استفاده می شود.

خراطی چوب در واقع تراش و فرم دادن چوب به وسیله دستگاه خراطی و مغار است. کار خراطی یک کار کارگاهی است و در منزل و ابزار خانگی قابلیت اجرا ندارد.

آثار تولیدی از خراطی:

قندان، کاسه، وردنه، گوشت کوب انواع ظروف و تندیس ها از جمله مهمترین آثار تولیدی از جنس چوب است که اغلب به وسیله صنعتگران شهرستان رشت تولید و طرفداران بیساری دارد. صنعت دستی خراطی اگر چه در فهرست میراث معنوی ملی کشور به ثبت رسیده است ولی کالاهای مشابه چینی بازار این دست ساخته هنرمندانه محلی را تهدید میکند.

نکات ایمنی مهم کار با دستگاه خراطی:

از پوشیدن لباس کار گشاد پرهیز کرده و موهای خود را حتی الامکان کوتاه کنید و قطعات زینتی دست خود مثل انگشتر و ساعت و …  را باز کرده و از ماسک تنفسی و گوشی حفاظتی و ماسک ایمنی مخصوص خراطی استفاده کنید.

نکته بسیار مهم این است که حتماً مغار خراطی را با دست خود گرفته و مغار را حتماً روی تکیه گاه قرار داده و حرکت دهید.

تلاش کنید از ماشین خراطی که مکنده دارد استفاده کنید و توجه کنید قطعات ماشین، محکم در محل خود مستقر باشند و مراقب اچار سه نظام باشید تا که روی آن جا نمانده باشد زیرا در اثر روشن کردن ماشین، پرتاب شده و خطرناک خواهد بود و نکته اصلی که در مغار باید توجه کنید این است که از مغارهای تیز استفاده کنید و دسته چوبی انها بدون ترک و شکستی باشد.

قبل روشن کردن ماشین قطعه کار باید بین دو مرغک را حرکت دهید تا اطمینان داشته باشید که به تکیه گاه برخورد نمی کند و از استحکام قطعه بین دو مرغک اطمینان حاصل کتید.

قطعه چوب در حال دوران را با دست لمس نکنید و در آخر خراطی دستگاه را تمیز کرده و بر اساس چک لیست کارگاه دستگاه خراطی را با برنامه سرویس کنید.

برای مشاهده و سفارش انواع محصولات چوبی به فروشگاه چوبارو مراجعه فرمایید.